TỰ DO SÁNG TẠO VÀ BI KỊCH

Nguyễn Khải trước khi nhắm mắt viết “Đi tìm cái tôi đã mất”. GS Nguyễn Đăng Mạnh cuối đời không biết “lú lẫn” thế nào lại kể chuyện “buôn dưa lê” trong Hồi Ký Nguyễn Đăng Mạnh. “nhạc sĩ Tô Hải, người từng được trao giải thưởng Nhà nước về VHNT, đã cho xuất bản ở hải ngoại tập hồi ký “Tôi là một thằng hèn“, và mạnh miệng trả lời báo giới, cũng như trực tiếp cho phát tán những bài viết với lời lẽ đầy hằn học, thóa mạ quá khứ, thóa mạ chế độ…”(1)

Có một bộ phận trí thức, nhà văn XHCN dường như lâm vào “bi kịch”. Họ lớn lên trong chế độ này, như con cưng, được học hành, đào tạo, phong GS, PGS, được trọng dụng, được đặt vào những vị trí quan trọng trong bộ máy Nhà Nước, nhưng họ lại “bất mãn” với chế độ. Họ chọn thế đứng chân trong chân ngoài để “đón gió trở cờ” chờ khi lịch sử sang trang, họ cũng đã có sẵn chỗ cho mình.

Nhưng lịch sử vận động theo quy luật của lịch sử, chứ không vận động theo mong muốn của họ, và thế là họ bị mắc kẹt. Họ mơ tưởng “tự do”. Nhưng có ai trong cõi đời này ban phát tự do sáng tạo cho họ ngoài chính họ. Họ vừa muốn có địa vị, vừa có danh, lại muốn nói gì thì nói, muốn làm gì thì làm! Thật là ảo tưởng!

Bi kịch là ở đó.

Nếu “tự do” mà viết tác phẩm đạt giải văn chương Nobel thì các nhà văn hải ngoại khối người đã có tên trong danh sách của Viện Hàn Lân Thụy Điển. Sự thật là mấy chục năm qua, mọi chuyển động, đổi mới văn học VN đều xuất phát từ trong nước. Nguyễn Huy Thiệp, Bảo Ninh, Tạ Duy Anh…và thơ trẻ đầu thế kỷ XXI là những minh chứng.

Nhà văn Phạm Thị Hoài ở Đức, người tự xác nhận rằng “không chắc chắn rằng Tổ quốc của tôi hiện là đâu, cố hương Việt Nam hay nước Đức, nơi tôi sống hạnh phúc và đồng thời là công dân.” (2) đã phải hai lần tự đóng cửa trang Talawas (2010) và Procontra (31.12.2014) mà không hề hé răng hé lợi lý do tại sao phải đóng cửa hai trang này (?). Chỉ có lời tạm biệt trong ngậm ngùi và “u ám”. Phải chăng ở Đức, nhà văn không có tự do?

Tôi lại tiếc cho người trẻ có tài năng, song ảo tưởng về tự do sáng tạo, ảo tưởng về thời đại và lịch sử, thành ra tài năng phải bị mai một. Nếu họ chọn đúng con đường sáng tạo, biết đâu họ đã đóng góp được cho văn học VN.

__________

• http://vnca.cand.com.vn/vi-vn/doisongvanhoa/2009/5/53835.cand
• Phạm Thị Hoài-Procontra- 31.12.2014